Chính mình cũng đã từng bối rối về việc lựa chọn đường hướng cho con và đôi khi phải tự hỏi hay là mình đã thiếu cập nhật thông tin quá khi làm việc trong ngành giáo dục mà không biết gì về Glenn Doman hay Montessori, cũng không muốn cho con đi học sớm để chuẩn bị cho con vào lớp 1. Tất cả những gì mình làm là đi tìm thêm chỗ cho tụi nó đi chơi. Cuối tuần nào mình cũng xách ba đứa nhóc đi chơi (hai đứa nhà mình và một đứa nhà anh trai), rong ruổi hết cả Hà Nội và mấy tỉnh xung quanh. Tuy vậy mình vẫn không khỏi băn khoăn về những điều mình không biết và không chắc - về việc giáo dục sớm và hỗ trợ phát triển trí thông minh của những đứa trẻ trước khi lên 6 tuổi, tác động vào giai đoạn vàng khi não phát triển tột bậc.
Cho đến hôm nay sau khi mình đã qua vài khoá học về Learning theories, Pedagogy in Practice, Educational Psychology, và chứng kiến kết quả của việc chơi nhiều hơn học ở lứa tuổi mẫu giáo, mình mới dám khẳng định là mình vẫn phản đối giáo dục sớm và các thể loại phương pháp tác động não để con thông minh, đọc sớm, làm toán sớm, luyện viết và vẽ đẹp sớm.
Cũng khoảng giờ này năm ngoái khi mình bắt đầu với khoá học Learning theories, mình hớn hở lên gặp giáo sư cuối giờ và đề nghị cô cho mình một số đầu sách hay bài báo về Glenn Doman vì mình không thấy cô đề cập đến ông ấy trong phần lịch sử về các nhà giáo dục học nổi tiếng. Giáo sư kinh ngạc nhìn mình và nói Glenn Doman chưa bao giờ là nhà giáo dục học và phương pháp của ông ấy được sử dụng để tác động và điều trị trẻ bị tổn thương não, ví dụ như bị hội chứng down. Mình giải thích là phương pháp dạy đọc sớm của ông ấy rất phổ biến ở VN nên mình muốn biết thêm về phương pháp này, vậy là giáo sư gửi cho mình link 3 bài báo với lời khẳng định chắc nịch rằng não một đứa trẻ khoẻ mạnh không cần tác động để trở thành bộ não thiên tài và giáo dục sớm chẳng có tác dụng tạo ra thần đồng, ngược lại còn có thể khiến những bộ não bị ép vận động trở nên quá tải và shut down at any time. Ba bài báo này mình chia sẻ trong link phía dưới nhé, còn đây là những lý do các nhà nghiên cứu đưa ra để phản đối giáo dục sớm:
1. Giáo dục sớm có thể đem lại một kết quả tạm thời nhưng không lâu dài về thành tích học. Trẻ có thể biết đọc trước, có thể nhanh hơn bạn bè cùng tuổi khi mới bước chân vào tiểu học nhưng từ lớp 3 hoặc 4, những trẻ này sẽ chậm lại và không có thành tích xuất chúng như mong muốn, thậm chí chậm hơn những đứa trẻ khác xuất phát từ môi trường “học qua chơi” (learn through play) vì có những kĩ năng hình thành qua việc chơi tự do tốt hơn là việc học.
2. Việc buộc phải học sớm có thể khiến đứa trẻ bị căng thẳng và không hạnh phúc. Việc này chính mình đã chứng kiến trong những năm đầu đi dạy. Tại trung tâm mình dạy thêm cho các cháu 5 tuổi, có vài cháu học rất nhanh và sáng dạ, rất thích thú đến lớp; nhưng ngược lại cũng có những cháu rất chậm, không theo kịp bạn bè và chỉ muốn chơi tự do (mặc dù học tiếng Anh thì chủ yếu thời gian cũng là vẽ, hát và chơi). Các bé đó càng học càng đuối và hay cáu giận, nhưng khi mình khuyên phụ huynh cho con dừng lại và để bé tự do chơi cho đến độ tuổi buộc phải học tiếng Anh (hồi đó lớp 6 mới thực sự phải học môn tiếng Anh ở trường), phụ huynh thất vọng và trung tâm thì tìm cách đưa cháu sang lớp khác. Tội nghiệp nhất chính là đứa trẻ!
3. Rất nhiều kĩ năng cần cho cả cuộc đời sẽ phát triển mạnh mẽ thông qua các hoạt động chơi tự chủ (child-initiated play), ví dụ như tính kiên trì, nhẫn nại; khả năng tìm tòi tự giải quyết vấn đề độc lập; năng lực tưởng tượng và sáng tạo; khả năng kết nối với bạn bè và làm việc tập thể; kĩ năng sử dụng ngôn ngữ và giao tiếp. Khi trẻ giao tiếp và liên kết với bạn bè, não của trẻ cũng đồng thời trở nên linh hoạt và nhanh nhạy hơn. Mình đặc biệt quan tâm năng lực giao tiếp và thấu cảm vì đó chính là nền tảng cho các kĩ năng xã hội và trí tuệ cảm xúc (emotional intelligence) sau này. Thực tế nhiều nghiên cứu đã chứng minh thành công trong sự nghiệp phụ thuộc nhiều hơn vào hai năng lực này.
4. Các kĩ năng viết và vẽ với bút cần rất nhiều thời gian để hình thành và trở nên hoàn hảo vì đó là fine-motor skills sử dụng ngón tay một cách khéo léo và tinh tế. Khi trẻ bị hướng dẫn và ép phải theo những quy tắc nhất định để đạt được những đường nét chuẩn mực ngay, não bộ và những ngón tay có thể sẽ phải làm việc dưới áp lực dẫn đến quá tải và gây ra căng thẳng, hoàn toàn không tốt cho sự phát triển của bộ não và tâm lý của trẻ. Vì vậy nếu như người lớn kiên nhẫn chờ đợi thay vì ép trẻ luyện viết và vẽ đẹp, năng lực bẩm sinh của trẻ sẽ được duy trì và phát triển tốt hơn. Một bức vẽ theo mẫu so với một bức vẽ sống động và sáng tạo, bạn mong chờ bức nào hơn? Một bản viết rồng bay phượng múa với một bản viết rõ ràng, chỉ dễ đọc nhưng đầy phong cách riêng, con bạn sẽ cần loại chữ viết nào hơn trong cuộc sống sau này?
5. Với công việc giảng dạy nhiều năm qua, mình đã chứng kiến rất rõ thành công của những bạn có năng lực tự học. VN mình có câu: “Ngựa chạy đường dài mới là ngựa hay”; trong xã hội hiện đại ngày nay, muốn chạy đường dài thì sẽ luôn phải học và cập nhật thông tin. Do vậy thành tích rạng rỡ ở trường phổ thông chưa chắc đã đem lại thành công trong cuộc sống sau này, nhưng năng lực học tập cả đời (life-long learning) chắc chắn sẽ luôn cần cho cuộc sống. Muốn đứa trẻ có khả năng tự học, đầu tiên đứa trẻ đó phải thích học, ham học, ham đọc và tìm hiểu khám phá. Ép học sớm sẽ làm trẻ chán học; ngược lại ủng hộ, hỗ trợ đúng thời điểm sẽ tạo sức bật tốt cho con. Do vậy nếu trẻ thực sự thích học sớm thì ba mẹ hãy giúp, ngược lại trẻ thích chơi thì hãy để bé chơi và hãy yên tâm rằng chơi cũng đem lại rất nhiều lợi ích.
